top of page
Talip Koç
Uluslararası
Bursa Film Festivali
Kurucusu-Organizasyon Komitesi Başkanı
Bursa Sinema Tarihi
Beyazperde’de
‘İlk’lerin Kenti BURSA
   Sinemamızın ‘ilk’lerinin bahsi geçildiğinde ise ilk yazılanın doğru kabul edildiği kötü bir de geleneğimiz vardır. Buna en iyi örnek Nurullah Tilgen’in Türk Sinema Tarihi’nin ilk filminin 1914 tarihli Ayastefanos’ta ki Rus Abidesi’nin Yıkılışı olduğunu iddia ettiği yazısı…Durumu Bursa için ele alırsak, hemen hemen tüm sinema tarihi kitaplarında ‘ilk köy filmimizin’ Lütfi Akad’ın Yaşar Kemal’in bir öyküsünden uyarladığı ‘Beyaz Mendil’ olduğu yönündedir. (İlk aklıma gelen Erman Şener’in Yeşilçam / Türk Sineması kitabı gibi…) Ta ki organizatörü olduğum Türkiye’nin ilk kadın filmleri festivali Bursa Kadın Filmleri Festivali’nde gösterimini yapıp, gündeme getirdiğimiz Bursa’nın Çalı beldesinde çekimi yapılan (sonraki yıllarda bu özelliğinden dolayı Çalı Köy Filmleri Festivali de organize edilmişti) Bataklı Damın Kızı Aysel filmine kadar…
   Yine çekimleri yapılan, ortak şehirler arasında Bursa’nın da olduğu ilk sesli filmimiz İstanbul Sokaklarında, ilk renkli filmimiz Halıcı Kız’ı da dahil edersek bu konuda Bursa’nın hatırı sayılır bir yerde olduğu da açıkça ortada…İlimizin tarihsel yapısını da buna dahil edersek oldukça ilginç bir o kadar da ilgi çekici bu çalışmayı araştırmacı ve sinemaseverlerin beğenisine sunuyorum.   
1923
1923 Bursa Milli Sinema
Heykel Ünlü Cadde de, İskender Kebap binası yanında tütün deposundan sinema salonuna dönüştürülmüştür. İki kardeşin işlettiği, seçkin filmlerin gösterildiği ve o dönem ailelerin rağbet ettiği sinema modern görünümüyle Bursalılara hizmet vermiştir.
 
Sonraki yıllarda, Tayyare Sineması nın da işletmeciliğini alan salon sahipleri MİLLİ SİNEMA yı devretmiş ve kısa bir süre sonra da kapanmıştır.
FOTOĞRAF:
MİLLİ SİNEMA NIN BULUNDUĞU ALAN (İSKENDER KEBAP)
1923 Atatürk, BURSA VALİSİ KEMAL GEDELEÇ İLE
Atatürk,
Halka
Açık Konuşması
“Anıtlardan söz eden arkadaşımızın amacı heykel olsa gerektir. Dünyada uygar, ileri ve gelişmiş olmak isteyen herhangi bir ulus, ne olursa olsun heykel yapacak ve heykeltıraş yetiştirecektir. Anıtların şuraya buraya tarihsel anı olarak dikilmesinin dine aykırı olduğunu savlayanlar, şer’î hükümleri yeterince incelememiş ve araştırmamış olanlardır... İnsanlar gelişmiş olmak için bazı şeyleri gereksinirler. Bir ulus ki resim yapmaz, bir ulus ki heykel yapmaz, bir ulus ki bilimin gerektirdiği şeyleri yapmaz; itiraf etmeli ki, o ulusun ilerleme yolunda yeri yoktur. Oysaki bizim ulusumuz gerçek niteliğiyle uygar ve ileri durumda olmaya yaraşıktır ve yaraşır olacaktır.”
 
Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 20-24.Ocak.1923 tarihleri arası ikinci kez geldiği Bursa’da, 24.Ocak.1923 günü Bursa Şark Tiyatrosu’ n da düzenlenen toplantıda ‘heykel’ yapımı ve eğitiminin önemini
dile getirdiği toplantıdan.
FOTOĞRAF:
ATATÜRK, BURSA VALİSİ KEMAL GEDELEÇ İLE…
1925
Milli
Sinema
Şark
Sineması
Şark
Bu tarih ile birlikte ŞARK TİYATROSU olarak hizmet veren ve 27 EKİM 1922 de Mustafa Kemal Atatürk’ ün İstanbul’ dan Bursa’ ya gelen öğretmenlere konuşma yaptığı salonda, tiyatro gösterileri kaldırılıp,
sadece film gösterileri yapılmaya başlandı.

 
Elhamra’ nın Bursa Türk Ocağı’ n da gönderdiği filmlerle işe başlayan ve kentimizin güzel bir yerinde bulunan Şark Sineması bu günden itibaren zamanımızın en güzel filmlerini oynatmaya başlamıştır.
Fiyatları uygundur.  
  
KAYNAK:
ERTUĞRUL GAZETESİ
15 OCAK 1924
1924
Sineması
1931
1924 Haziran ayına geldiğimizde Sinema Yıldızı Dergisi yazarı Mazhar Necati, altta tam metnini yazdığım makalesinde Bursa’ da yalnızca 2 sinema salonu kaldığını (MİLLİ ve ŞARK Sinemaları) belirtir.
 
Bu yazı ile birlikte, Bursa’ da sinema salonu üzerine bilinen bir yanlışta giderilmiş olur. Bundan evvel, araştırmacılar tarafından
1930 yılında açıldığı öne sürülen MİLLİ

SİNEMA nın 1923 yılında hizmete girmiş olduğunu öğreniyoruz.
 
BURSA’ DA SİNEMA HAYATI
MAZHAR NECATİ
SİNEMA YILDIZI DERGİSİ
SAYI-3
SAHİFE-12
 
Bursa muhabirimizden:
 
Bursa’mızda iki tane, milli ve şark, sinemaları vardır. Şark Sineması en eski yani kadim bir müessesedir. Kendi ismiyle müştehir otelin alt kat salonunu işgal eder. Heyet-i umûmiyece güzeldir, fakat tiyatro binası olarak inşa olunmuştur. Genişliği tûlüyle[1] mütenasip değildir. Üst localar biraz iyiyse de paradi[2] mevkii sinema temâşâsına yaramıyor. Son bir ay zarfında tatil-i faaliyet eylemiştir. Milli sinemanın tesisi ise bir seneye karibtir.[3] Tiyatro ve sinemaya müsaittir. Birçok tiyatro temsillerine sahne olmuştur. Ne için yapıldığı belli değil.
   
İstiâbı[4] vasiti beş yüz kişi derecesindedir. Müstatil[5] şeklinde, arka ve tarafeyninde(tûlen)[6] iki katlı localar bulunur. Orta yerde paradisi vardır. Aynen: İstanbul – Ferah Tiyatrosu sistemi. Halk sinemaya tamamen bir mübtedi[7] derecesinde rağbet ediyor. Her filmi görmek istiyorlar: Aşki, hissi ve cinai filmleri tefrik edecek bir halde değiliz. Çünkü hâlihazırda elimizde bir tane müessese vardır.         
 
Müessese her türlü film celb ediyor: Müntehab[8] veya merdud[9]… Her cihete mütemayildir. Gösterdiği filmlerin içinde Minarenin Sesi,[10] Kasırganın Kızı,[11] Meyve-i Memnû,[12] Yumurcağın Kederi, Küçük Yarış veyahut Semi,[13] gibi müştehir filmler bulunurken İstanbul Esrarı, Nik Vintır[14] gibi bozuk ve merdud filmler eksik değildir.
 
Şark Sinemasında ise “Ateşten Gömlek” gibi hakikaten nefis filmler irâe edilirken[15] başka bir zamanda ismi bile kimseyi alakadar etmeyen bir film “Yeşil Göz Çetesi” gösteriyordu.
 
Muattal Şark Sinemasını Nedim Bey ve şürekâsı[16] idare ediyordu.
 
Milli sinemanın müdüriyetinde Süreyya Bey bulunuyor.
1924 Bursa'da Sinema Hayatı
[1] Tûl: Uzunluk.
[2] Paradi: Tiyatrodaki en üst balkon.
[3] Karib: Yakın, yaklaşık.
[4] İstiâb: Kapasite.
[5] Müstatil: Dikdörtgen.
[6] Tûlen: Uzunlamasına.
[7] Mübtedi: İlkokul öğrencisi, yeni öğrenci.
[8] Müntehab: Seçilmiş, güzide.
[9] Merdud: Reddolunmuş, kabul edilmemiş.
[10] 1923 yılında çekilen “The Voice from the
Minaret”adlı filmdir.

[11] 1924 yılında çekilmiş
“The Storm Daughter” adlı filmdir.

[12] 1921 yılında çekilen “Forbidden Fruit” adlı
filmdir.

[13] Sunshine Sammy, Little Sambo, Smiling
Sambo gibi isimlerle tanınan Amerikalı zenci
çocuk aktör Ernest Fredric "Ernie" Morrison’un
çektiği filmlerden The Pickaninny (1921),
The Little Diplomat (1919) gibi 1916-1924
tarihleri arasında çektiği filmlerden biri olabilir.

[14] 1910-1915 arası çekilmiş Nick Winter
polisiye filmleri serisi.

[15] İrâe edilmek: Gösterilmek.
[16] Şürekâ: Ortaklar.
Bursa'da
Sinema
Hayatı
Milli
filmi tanıtımı
Bursa Yeni Fikir Gazetesi
Bursa Milli Sinema, 1925
1924
Sinema'da
Harold 
Lloyd
Bursa Milli Sinema, 1925
Çekirge 
Bahçe
Sineması
Belediye
Bahçe
Sineması
Bursa Çekirge'de Açık Hava Sineması
Bursa Belediye Bahçesi Sineması, 1931
"...Bir bahçe açık hava sineması yapılmıştır.
Belediyenin 1 numaralı bahçesi de bir bahçe
sineması ile gazino haline getirilmiştir."
6 Kasım 1931
Cumhuriyet Gazetesi
Sayfa 3
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Tayyare
Sineması
Bursa Tayyare Sineması, 1931
6 Kasım 1931
Cumhuriyet Gazetesi
Sayfa 12
TALİP KOÇ ARŞİVİ
1932
Tayyare
Hilmi A.Malik,Sinema Kitabı,1932
Şafak
Sineması
Sineması
HİLMİ A.MALİK
Türkiye'de Sinema
ve Tesirleri Kitabı
Sayfa 13
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Bursa
halkının,
İstanbul
Sokakları
filmine
öfkesi...
Muhsin Ertuğrul, İstanbul Sokaklarında, 1932
"...İstanbul Sokakları'nda filminin
Bursa'da uyandırdığı infiale tercüman olan
Bursa'da ki (Hakkın Sesi) ve (Kardeş)
gazetelerinden sonra bugün (Yeni Fikir) gazetesi (Sağdıç) imzası ile yazdığı (Anadolu'yu Biraz Tanısalar) ser levhalı başmakalesinden ez cümle diyor ki:
"...Kusurlar o kadar çok ki, hepsini saymak için filmin uzunluğu o kadar yazı yazılabilir. Fakat yukarıda da söylediğim gibi maksadım yalnız filmin milli ve yerli olmaktan uzak kaldığını söylemektir. Burada ne öyle han, ne öyle hancı, ne de öyle kız ve uşak vardır...Makinesi ile aktörü ile Bursa'ya kadar zahmet edip gelenler, hiç olmazsa bir kaç saat olsun hakiki bir köye, sahici bir hana uğrayıp bir kaç saatlik bir tetkik yapmalı idiler..."

CUMHURİYET GAZETESİ
17.Ocak.1932
Sayfa-5

 
Bursa 
Bursa Tayyare Sineması,Bursa sinema tarihi,1932
kira ilanı
Tayyare
Sineması
5 Nisan 1932
Cumhuriyet Gazetesi
Sayfa 5
TALİP KOÇ ARŞİVİ
AKŞAM GAZETESİ
21.Mayıs.1932
Sayfa 1
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Bursa 
açıldı
Tayyare
Sineması
Bursa Tayyare Sineması,1932
Bursa sineması,1932
AKŞAM GAZETESİ
13.Haziran.1932
Sayfa 3
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Bursa 
kiraya verildi
Tayyare
Sineması
Bursa'da sesli sinema, 1933
Bursa,sesli sinema,1933
VAKİT GAZETESİ
20.Şubat.1933
Sayfa 6
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Bursa'da 
illeri
arasında
1934
Bursa'da 
1934.3.31 Cumhuriyet.Sayfa 7
Maalesef Bursa seyyahlara lâzım olan eğlence cihetinden biraz geridir. 3 4 sinema ile bar ismini taşıyan bir çalgılı gazinodan başka eğlence yeri yoktur.
31 Mart 1934
Cumhuriyet Gazetesi
Sayfa 7
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Bursa Halkevi,1934,film gösterisi
17 Mayıs 1934
Cumhuriyet Gazetesi
Sayfa 5
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Bursa 
Halkevi
1933
23 Kasım 1932 Akşam Gazetesi
M.K.Paşa'da
Sinema
-Halk Sineması
"...Kazanın eğlence mahallerine gelince bir tiyatro ve sinema binası vardır. Geçen sene iki sinema vardı. Fakat bir tanesi kapandı. Elyevm mevcut olan Halk Sineması'dır. Yazın ve kışın işler. Bu sinemayı memleketin sevilmiş erbabı ticaretinden Yakup Bey idare etmektedir.
AKŞAM GAZETESİ
23.Kasım.1932
Sayfa 6
TALİP KOÇ ARŞİVİ
1935
Nazım
Hikmet
Nazım Hikmet,Bataklı Damın Kızı Aysel,1935
AKŞAM GAZETESİ
13 Ocak 1935
Sayfa 1
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Musa
Ateş
Yerli
Film
Aysel
3 Şubat 1935 Hakkın Sesi
HAKKIN SESİ GAZETESİ
3 Şubat 1935
TALİP KOÇ ARŞİVİ
11 Şubat 1935 Zaman Gazetesi
Vedat
Örfi
Bengü
Yeşil
Bursa
Bursa'da
Futbol
Maçları
Filme
Alındı.
ZAMAN GAZETESİ
11 Şubat 1935
Sayfa 4
TALİP KOÇ ARŞİVİ
3 Nisan 1935 Cumhuriyet Gazetesi
CUMHURİYET GAZETESİ
3 Nisan 1935
Sayfa 4
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Bursa 
Halkevi
25 Mayıs 1935 Akşam Gazetesi
Milli
Sinema'
Kiraladı.
25 Ağustos 1932 Vakit Gazetesi
Bursa 
Belgeseli
VAKİT GAZETESİ
25.Ağustos.1932
Sayfa 7
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Celal
Bayar,
Celal Bayar, Bataklı Damın Kızı Aysel setinde
26 Ağustos 1934 Akşam Gazetesi
Rus
Sinemacılar
Bursa'da
26 Ağustos 1934
Akşam Gazetesi
Sayfa 7
TALİP KOÇ ARŞİVİ
En büyük sinema binasını Tayyare Cemiyeti yaptırdı.
RIZA YÜCER
Bursa Halkevi, bu yıl köylüye gösterdiği alaka derecesinde, şehirde ilmi ve içtimai konferanslara büyük bir hız vermektedir. Bunun için Milli Sinema binasını kiralamış, burasını müsamere ve konferanslara tahsis etmiştir.
AKŞAM GAZETESİ
24 Aralık 1935
Sayfa 3
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Tayyare
Sineması
Sinema
Makinesi
Alımı.
24 Aralık1935 Akşam Gazetesi
AKŞAM GAZETESİ
24 Aralık 1935
Sayfa 3
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Bursa
Halkevi
Mimarlık
Projesi
Yarışması
1937
10 Eylül 1937 Bursa Halk Evi
AKŞAM GAZETESİ
10 Eylül 1937
Sayfa 6
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Uludağ
Filmi
9 Mayıs 1938 Tan Gazetesi
TAN GAZETESİ
9 Mayıs 1938
Sayfa 7
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Vedat Örfi Bengü
Vedat Örfi Bengü
Bursa'da
Sinema
Tayyare Sineması
Tayyare Sineması.jpg
Uludağ
Filmi
1938
1923 Bursa Milli Sinema.jpg
Heykel Ünlü Cadde de, İskender Kebap binası yanında tütün deposundan sinema salonuna dönüştürülmüştür. İki kardeşin işlettiği, seçkin filmlerin gösterildiği ve o dönem ailelerin rağbet ettiği sinema modern görünümüyle Bursalılara hizmet vermiştir.
 
Sonraki yıllarda, Tayyare Sineması nın da işletmeciliğini alan salon sahipleri MİLLİ SİNEMA yı devretmiş ve kısa bir süre sonra da kapanmıştır.
Milli
Sinema
FOTOĞRAF:
MİLLİ SİNEMA NIN BULUNDUĞU ALAN (İSKENDER KEBAP)
1939
1923 Bursa Milli Sinema.jpg
Heykel Ünlü Cadde de, İskender Kebap binası yanında tütün deposundan sinema salonuna dönüştürülmüştür. İki kardeşin işlettiği, seçkin filmlerin gösterildiği ve o dönem ailelerin rağbet ettiği sinema modern görünümüyle Bursalılara hizmet vermiştir.
 
Sonraki yıllarda, Tayyare Sineması nın da işletmeciliğini alan salon sahipleri MİLLİ SİNEMA yı devretmiş ve kısa bir süre sonra da kapanmıştır.
Milli
Sinema
FOTOĞRAF:
MİLLİ SİNEMA NIN BULUNDUĞU ALAN (İSKENDER KEBAP)
1923 Bursa Milli Sinema.jpg
Heykel Ünlü Cadde de, İskender Kebap binası yanında tütün deposundan sinema salonuna dönüştürülmüştür. İki kardeşin işlettiği, seçkin filmlerin gösterildiği ve o dönem ailelerin rağbet ettiği sinema modern görünümüyle Bursalılara hizmet vermiştir.
 
Sonraki yıllarda, Tayyare Sineması nın da işletmeciliğini alan salon sahipleri MİLLİ SİNEMA yı devretmiş ve kısa bir süre sonra da kapanmıştır.
Milli
Sinema
FOTOĞRAF:
MİLLİ SİNEMA NIN BULUNDUĞU ALAN (İSKENDER KEBAP)
Uludağ
Filmi
3 Şubat 1938 Ulus Gazetesi.jpg
ULUS GAZETESİ
3 Şubat 1938
Sayfa 6
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Uludağ'da bir film.JPG
TAN GAZETESİ
8 Şubat 1938
Sayfa 1
TALİP KOÇ ARŞİVİ
1938
1923 Bursa Milli Sinema.jpg
1923 Bursa Milli Sinema.jpg
Heykel Ünlü Cadde de, İskender Kebap binası yanında tütün deposundan sinema salonuna dönüştürülmüştür. İki kardeşin işlettiği, seçkin filmlerin gösterildiği ve o dönem ailelerin rağbet ettiği sinema modern görünümüyle Bursalılara hizmet vermiştir.
 
Sonraki yıllarda, Tayyare Sineması nın da işletmeciliğini alan salon sahipleri MİLLİ SİNEMA yı devretmiş ve kısa bir süre sonra da kapanmıştır.
Milli
Sinema
FOTOĞRAF:
MİLLİ SİNEMA NIN BULUNDUĞU ALAN (İSKENDER KEBAP)
Uludağ'da bir film.JPG
TAN GAZETESİ
8 Şubat 1938
Sayfa 1
TALİP KOÇ ARŞİVİ
bottom of page