top of page
Bursa Sinema Tarihi
Uluslararası
Bursa Film Festivali
Kurucusu-Organizasyon Komitesi Başkanı
‘İlk’lerin Kenti BURSA
Beyazperde’de
Yine çekimleri yapılan, ortak şehirler arasında Bursa’nın da olduğu ilk sesli filmimiz İstanbul Sokaklarında, ilk renkli filmimiz Halıcı Kız’ı da dahil edersek bu konuda Bursa’nın hatırı sayılır bir yerde olduğu da açıkça ortada…İlimizin tarihsel yapısını da buna dahil edersek oldukça ilginç bir o kadar da ilgi çekici bu çalışmayı araştırmacı ve sinemaseverlerin beğenisine sunuyorum.
Sinemamızın ‘ilk’lerinin bahsi geçildiğinde ise ilk yazılanın doğru kabul edildiği kötü bir de geleneğimiz vardır. Buna en iyi örnek Nurullah Tilgen’in Türk Sinema Tarihi’nin ilk filminin 1914 tarihli Ayastefanos’ta ki Rus Abidesi’nin Yıkılışı olduğunu iddia ettiği yazısı…Durumu Bursa için ele alırsak, hemen hemen tüm sinema tarihi kitaplarında ‘ilk köy filmimizin’ Lütfi Akad’ın Yaşar Kemal’in bir öyküsünden uyarladığı ‘Beyaz Mendil’ olduğu yönündedir. (İlk aklıma gelen Erman Şener’in Yeşilçam / Türk Sineması kitabı gibi…) Ta ki organizatörü olduğum Türkiye’nin ilk kadın filmleri festivali Bursa Kadın Filmleri Festivali’nde gösterimini yapıp, gündeme getirdiğimiz Bursa’nın Çalı beldesinde çekimi yapılan (sonraki yıllarda bu özelliğinden dolayı Çalı Köy Filmleri Festivali de organize edilmişti) Bataklı Damın Kızı Aysel filmine kadar…
FOTOĞRAF:
35.OSMANLI
İMPARATORLUĞU
PADİŞAHI
V.MEHMET REŞAT
BURSA’DA…
SERVET-İ FÜNUN:
NO.954
16 EYLÜL 1909
TALİP KOÇ / ARŞİVİ
Sinemanın Bursalıların sosyal yaşamına
girdiği tarih bilinmemekle birlikte,
Setbaşı, Hocaalizade mahallesinde,
Nasuh Paşa Hamamı karşısında yer alan
SİNEMA PATE, eldeki verilere göre
Bursa nın ilk sinema salonu olarak kabul görmektedir.
KAYNAK:
ERTUĞRUL: 26 EYLÜL 1912 NO.127
_JPG.jpg)
Yine ilk kez şahsımın, bu çalışmam aracılığı
ile sinemaseverlere müjdeleyeceği bu bilgi
ile Bursa'da çekilen ilk film BURSA (ASYA TÜRKİYE) dir.
1912 yılında, Fransız Eclair firmasının
Bursa'da çektiği filmin içeriği ise:
-Bursa'dan manzaralar.
-Brusa (Bursa) kasabasının çatıları
-Sokakta yayalar, arabalar
-Eski Köprü
-Yeşil Cami
-Bir Türk kahvesi, ön planda eşekli çocuk
-Bir midilli tuzağı,
büyük bir ağaç gövdesinden
kesilen bir delikten geçer.
-Mezarlık
-Yumurtaların sepetlere paketlenmesi
-Kağnı arabaları
Yan sütundaki fotoğrafta,
kırmızı çizgiyle belirttiğim,
The Bioscope Dergisi'nin 6 Haziran 1912
tarih 295 numaralı sayısında bu film ile
ilgili bilgiler verilmiştir.
KAYNAK:
THE BİOSCOPE N.295 / 6 HAZİRAN 1912
TALİP KOÇ ARŞİVİ
Cumhuriyet dönemi, çağdaş Türk Tiyatrosu’ nun
kurucusu Muhsin Ertuğrul’ un yaşamı
irdelendiğinde 1913 yılında Bursa’ da sahibi
olduğu “Millet Tiyatrosu”
döneminden pek bahsedilmez.
Halbuki bu kısa süreç, Reşat Nuri Güntekin gibi
değerli bir edebiyatçımızın da hayatının akışını değiştirecektir :
“…1913’ te
Bursa Sultanisi (Bursa Erkek Lisesi) n de Fransızca muallimiydim (öğretmen). Yirmibirbuçuk
yaşında içi içine sığmayan ve hayatta ne yapacağını
henüz kestiremeyen gepgenç bir çocuk..."
REŞAT NURİ
GÜNTEKİN
Bir yaz gecesi yine alay etmek niyetiyle tiyatronun
arka sıralarına dizilmiştik. Sen rahmetli Celal Sahir’ in
tercüme ettiği (Simone) u oynuyordun.
Daha perde açılmadan başlamış tebessümlerimiz
acaip bir surette dudaklarımıza yapışıp kaldı.
Galip, Behzad, Kemal Emin ve sonradan kaybolmuş
birkaç çehre ile o ne güzel bir trup (grup) tu.
Ertesi, daha ertesi geceler Courteline’ in
Boubouroche’ unu, Fener Bekçileri ni ve daha birkaç
küçük piyesine derin ve ne temiz bir aşkla
oynadığınız bugünkü gibi gözümün önündedir.
Netice oldu ki, tiyatro ile alaya gelen yirmibirbuçuk
yaşındaki sultani muallimi kapıdan çıkarken
tiyatro muharriri (yazar) olmaya ve bütün hayatı
müddetince ondan başka bir şey olmamaya
karar vermiş bulunuyordu.”
REŞAT NURİ GÜNTEKİN
FOTOĞRAF:
MUHSİN ERTUĞRUL’UN
BURSA’DA KURDUĞU MİLLET TİYATROSU
EL İLANI
Arşiv
Talip Koç Arşivi
“…1913’ te Bursa Sultanisi
(Bursa Erkek Lisesi) n de
Fransızca muallimiydim
(öğretmen). Yirmibirbuçuk
yaşında içi içine sığmayan ve
hayatta ne yapacağını henüz
kestiremeyen gepgenç bir
çocuk.
Arasıra arkadaşlarla
Ahmed Vefik Paşa’ nın vaktiyle
Molière’ i oynatmak için
yaptırdığı küçük ve şirin
tiyatroya giderdik.
Oraya tuluat kumpanyaları ve
onlardan daha gülünç
Dram kumpanyaları uğrardı.
FOTOĞRAF:
MUHSİN ERTUĞRUL’UN
BURSA’DA KURDUĞU
MİLLET TİYATROSU
EL İLANI
BİRİNCİ GECE
MASUM KATİL
DRAM 3 PERDE / 1913
İKİNCİ GECE
1.KAPATMA
KEMAL EMİN BEY’İN PİYESİ
2 PERDE
2.CHİCAGO ÇİFTÇİSİ
KOMEDİ / 2 PERDE
3.KÖR
DRAM / 1 PERDE
ARAKS MATBAASI:
BABIALİ EBU SUUD CADDESİ
NO.57
1913
1879
1921
Türk Sineması'nda
Ahmet
Bursa'da Sahneye Çıktı...
1879 yılında, Gedikpaşa Tiyatrosu’ n dan ayrılan Tomas Fasulyeciyan, kendi adını verdiği toplulukla geldiği Bursa’ da ‘Melekzâde Bahçesi’ n de sahne aldı. Gerisini aynı sahneyi paylaşan Ahmet Fehim’ den dinliyoruz:
"...Paşa’ya yaranmak için once Gedikpaşa’da oynanmış olan “Meraki” ile “Zor Nikahı” nı oynadık. Ertesi gunu Paşa, kumpanya direktörünü çağırdı.
— Burada kalınız, size bir tiyatro yapayım, dedi.
Gercekte bu vaad, alışılagelmiş vaadlere benzememişti. İki ay icinde sıkı bir calışmadan sonra salonlarıyla localarıyla eksiksiz, kusursuz bir tiyatro binası vucuda getirerek bize şoyle dedi :
— Burada oynayacak, kira vermiyeceksiniz. Yalnız senede iki defa Gureba hastahanesi yararına oyun oynayacaksınız. İşte bu kadar!..."
1879 yılı şubat ayında Bursa’ ya vali olarak atanan Ahmet Vefik Paşa sözünü tutar ve günümüzde Bursa’ da Atatürk Heykeli
karşısı, Ziraat Bankası binasının bulunduğu alanda 3 ay gibi kısa bir süre içerisinde TEMAŞAHANE-İ OSMANİ:
OSMANLI TİYATROSU adını verdiği tiyatroyu Fasulyeciyan ve arkadaşlarının hizmetine
sunar. 4.5 yıl Bursa’ da sahne alan Fasulyeciyan Tiyatrosu, Ahmet Vefik Paşa’ nın Bursa Valiliği n den alınmasıyla birlikte şehirden ayrılmıştır.
KAYNAK:
AHMET FEHİM BEY’İN HATIRALARI
TERCÜMAN YAYINLAR (1977)
AHMET FEHİM
TALİP KOÇ / ARŞİVİ
'Sansür'e Uğrayan
İlk Filmin Yönetmeni
Fehim
Bursa Sinema Tarihi
-Bursa'da
Videoyu Oynat
1896 yılında Fransız Gaumont Pathe firması, II.Abdülhamit dönemi Bursa’sın da günlük yaşamı filme aldı. Eski Osmanlı Başkenti Bursa ve Anadolu Yollarında isimli iki filmde Bursa’nın Muradiye, Hamamlar, Göksu Vadisi ile Irgandı Köprüsü yer almaktadır.
KAYNAK:
-TRT HABER:19 ŞUBAT 2013
-ANADOLU AJANSI:20 ŞUBAT 2013
Doğrusu...
-Bu film,
1896
Yanlış Bilinenler-1
Çekilen İlk Film (1896)
haberi...
1896 yılında değil,
1927 yılında çekilmişti
Yukarıda haberini verdiğimiz,
Resmi kurumlar dahil Bursa'nın İlk Filmi olarak lanse edilen Anadolu Yolunda filmi
iddia edildiği gibi 1896 yılında değil 1927 yılında çekilmişti.
Dolayısıyla bu film Bursa'nın İlk Filmi değildir.
Konunun meraklıları ve bu konuda araştırma yapanlar için, yanda taramasını verdiğim,
Pathe Firması'nın kataloğu...
En altta, mavi çizgiyle de belirttiğim gibi
katalogta (Pathe Revue 1919-1930)
ANADOLU YOLUNDA (SUR LA ROUTE D'ANATOLİE) 1927 yılında çekildiğine
yer verilmiş.
II.Meşrutiyet ilanının 1.yılında Bursa Valisi
Azmi Bey’in önerisi ile Bursa’da 1906 yılında
olduğu gibi bir sergi düzenlenmesine karar verilir. Elli bin kuruşluk bir bütçe için hükümetten destek istenir.(1)
Ancak hükümet tarafından gönderilen
yanıt hayal kırıklığı yaratır.(2)
Beş bin kuruşluk bir ödeme yapılacağının kesinleşmesi üzerine yine Bursa Valisi Azmi Bey’in kalan masrafların karşılanabilmesi için ortaya attığı ‘piyango düzenlenmesi’ fikri kabul görür. Bunun yanı sıra ilgi çeken önerilerden biri de ‘film gösterimi’dir…
KAYNAK:
1.BURSA SERGİSİ:NO.1
23 TEMMUZ 1909 / SAYFA.6
1.BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ:NO.1
Dahiliye Mektûbî Kalemi
13 HAZİRAN 1909 / Nr.2842/54
Sergiden dört ay evvel 24 Mart 1909 tarihinde
çalışmalarına başlayan organizasyon
komitesinde şu isimler yer almaktadır: (1)
Reis: Vilayet Valisi Azmi Bey
Aza: Maarif Müdürü Hilmi Bey
-Sergi Müdürü
Aza: Umûr-ı Ecnebiye Müdürü
-Temyolvin Efendi
Aza: Deutsche Orient Bank Şubesi Direktörü
-Safvet Bey
Aza: Vilâyet-i Nafia Sermühendisi
-Süleyman Sırrı Bey
Aza: Nafia Muhasebe Memuru Halim Bey
Aza: Meclis-i İdâre-i Vilâyet Azası‟ndan
-Serviçyan Efendi
Aza: Vilâyet-i Maarif Muhasebecisi
-Reşat Beyefendi
Serginin hesap işlerinden de sorumlu memur
Aza: Meclis-i İdare-i Vilâyet Azası‟ndan
-Nikolaki Efendi
Aza: Memleket eşrafından
-Hacı Beşezade Rıza Bey
Aza: Belediye Başkanı
-İstepan Saadetyan Efendi
Kâtib: Vilâyet Mektubî Kalemi Mümeyyizi
-Ahmed Münir Bey
Sergi Müdür Muavini: Jozef Efendi
Sergi Müdür Muavini: Öjen Efendi
Komisyon üyelerinden başka sergide
görev yapan müstahdemler ise:
Sergi Muhasebe Memuru: Necip Efendi
Sergi Muhasebe Refiki: Cafer Efendi
Sergi Muhasebe Refiki: İsmail Efendi
Sergi Muhasebe Refiki: Sedat Bey
Sergi Posta Şubesi Memuru: Abidin Efendi
Ziraat Şubesi Memuru:
-Ziraat mütehassıslarından Rumi Efendi
Bilet Memuru.2
Satış Memurları.19
Turnike Memuru.1
Sandık Emini.1
Gazino Kontrol Memuru.1
Kapıcı.1
Sergi Makinisti.1
Hademe.14
Bahçıvan.1
Yer tahsisi konusunda günümüzde
sembolikte olsa kullanılan Bursa Belediyesi
binası seçildi. 1897 yılında dönemin
Bursa Valisi Ahmet Vefik Paşa tarafından
inşa ettirilen bina sergi için geçici olarak
tahliye edildi. (2)
Film gösterimi için binanın Hükümet Caddesi’
nde yer alan kısmı ‘Sinematograf Pavyonu’
adıyla adlandırılır. (3)
Sergi süresince ‘Sinematograf Pavyonu’ ndan
11.047 kuruş gelir elde edilmiştir. (4)
53 gün boyunca açık kalan etkinliğin en önemli
yanı ise 23 Ağustos 1909 tarihinde Bursa’ya
gelen 35.Osmanlı Padişahı V.Mehmet Reşat’ın
sergiyi gezmesidir. Padişahın bu gezi
esnasında serginin Sinematograf bölümünü de
ziyaret etmesi olasıdır.
KAYNAK:
1.BURSA SERGİSİ:NO.2
30 TEMMUZ 1909 / SAYFA.19
2.ARİF KOLAY:
Türk Modernleşmesine Sergilerin Katkısı:
1909 Bursa Sergisi Örneği
2013 / SAYFA.267
3.TANİN GAZETESİ:NO.307
10 TEMMUZ 1909
4.BURSA SERGİSİ:NO.10
28 OCAK 1910 / SAYFA.114
BURSA SERGİSİ:NO.7
03 EYLÜL 1909
KAPAK FOTOĞRAFI:
PADİŞAH V.MEHMET REŞAT
TALİP KOÇ / ARŞİVİ
1909
Bursa'da
2.Film
Gösterisi
1906
BURSA SERGİSİ, AÇILIŞI
Yer: Bursa Erkek Lisesi
TALİP KOÇ / ARŞİVİ
1906
Bursa'da
İlk Film
Gösterisi
Bursa’da
(resmi olarak ispatlanmış)
ilk film gösterileri, Padişah II.Abdülhamit döneminde 1906 ve 1909 Bursa Sergileri’nde gerçekleştirilmiştir.
Bu sergilerden ilki olan 1906 Bursa Mamulat ve Mahsulat Sergisi,
Bursa Mekteb-i İdâdî-i Mülkiye’ de (Bursa Erkek Lisesi) 31 Ağustos-30 Eylül 1906 tarihleri arasında yapılmıştır.
Bursa’da ilk film gösterisi, 31.Ağustos.1906 tarihinde açılışı yapılan Bursa Mamulat ve Mahsulat Sergisi kapsamında ‘sergi bahçesinde’ yapıldı.
KAYNAK:
HÜDAVENDİGAR VİLAYETİ SALNAMESİ-1325
DEF’A 34, MATBAA-İ VİLAYET,
SAYFA 288-289
